CÁCH TRỊ-LIỆU
Điều-chỉnh đuờng trong máu rất cần thiết để giữ người cho khoẻ manh và tránh các biến-chứng dài hạn. Môt số người có thể kiểm-soát đươc đường trong máu bằng cách tập thể-dục và theo chế-độ ăn uống lành mạnh. Nhưng một số người khác lại phải uống thêm thuốc trị-liệu
Theo dõi glucoz-huyết
Dùng máy đo cá-nhân để theo dõi xem đưòng trong máu có ở trong mức đã đươc bác-sĩ ấn-định dựa vào tuổi tác , các biến-chứng và các điều-kiên y-lý khác (mức lý- tưởng là 90-130 mg/dL trước bữa ăn và 180mg/dL hai tiếng sau bữa. ăn
Nếu không phải chích insulin thì có thể chỉ cần đo máu mỗi ngày một lần
Lý-do cần theo dõi glucoz-huyết là vì mức đường trong máu thay đổi liên-tục.
Bệnh-nhân mà tự theo rõi đươc mức này sẽ có thể giúp bác-sĩ tìm hiểu đuợc tai sao mức đường trong máu lên xuống và điều-chỉnh trị-liệu cho có hiệu-quả hơn. Các yếu-tố có ảnh-hưởng tới sự lên xuống của mức đường trong máu có thể là thức ăn, thể-dục, thuốc men, đau ốm, rượu, mức hóoc-môn thay đổi.
Chế-độ ăn uống lành mạnh
Ăn nhiều trái cây rau và ngũ cốc nguyên hạt tức là những thức ăn chứa nhiều chất dinh dưỡng và ít chất béo và ít calori. Ăn ít sản-phẩm gốc động- vật và chất ngọt
Một khi đã lựa chọn chương-trình ăn uống thích-hợp thì điều quan trong là bệnh-nhân phải theo đúng, cố gắng ăn cùng một lượng thức ăn với cùng tỷ-lệ carbohydrat, protein và chất béo vào những giờ giấc không thay đổi mỗi ngày
Thể-dục
Trước khi tập phải hội-ý với bác -sĩ tri-liệu. Cố gắng tập mỗi ngày ít nhất 30 phút. Nếu ngưng tập lâu thì khi bắt đầu tâp lại phải từ từ rồi mới tăng dần.
Tất cả các hoạt đông đều tốt tỉ như đi bộ, đạp xe đạp, chơi quần vợt, bơi lội
Giũ sức cân năng cho vừa phải
Mỡ làm tăng sức đề-kháng của các tế- bào đối với insulin, và khi giảm cân thì tiến- trình này sẽ đảo ngươc lại. Do đó nhiều khi chỉ cần giảm cân là đuờng trong máu sẽ trở lại mức bình thường. Thuờng ra giảm chừng10 tới 20 pound là đủ
Thuốc trị-liẹu
Nếu ăn uống lành manh, tập thể dục, và giữ cho sức cân nặng vừa phải mà vẫn chưa đủ thì bệnh-nhân phài dùng thêm thuốc trị-liệu
Có nhiều lại thuốc khác nhau
Loại Sulfonylure
Các thuốc thông-dụng thuộc loại này gồm có glipizide (Glucotrol Glucotrol XL), glyburide (diaBeta, Glynase,Micronase), glimepiride(Amaryl)
Loại thuốc này kích-thích tụy-tạng sản-xuất và phóng-thich nhiều insulin hơn
Phản-ứng phụ thông-thuờng là làm mức glucoz-huyết hạ xuống quá thấp, nhất là trong bốn tháng đầu trị-liệu và chức-năng của gan thận bị suy yếu.
Loại Meglitinide
Thuốc thuộc loại này là repaglinide (Prandin)
Loại thuốc này có tác-dụng giống loại sulfonylure nhưng không làm glucoz-huyết hạ xuống quá thấp. Tác-dụng của loại thuốc này nhanh nhưng lại chóng hết
Loại Biguanide
Thuốc thuộc loại này là metformin (Glucophage, Glucophage XR)
Loai thuốc này ngăn chặn gan sản-xuất và phóng-thích glucoz nên cơ- thể sẽ cần ít insulin hơn để chuyển đường trong máu tới các tế bào
Lọai thuốc này có lợi là không làm lên cân như các thuốc trị tiểu đường khác.
Phản-ứng phụ có thể là trong mồm có vị kim loại , không muốn ăn, buồn nôn, ói mửa, có hơi và tiêu-chảy. Các phản-ứng phụ này sẽ mất dần với thời gian và ít xẩy ra nếu uống thuốc trong bữa ăn.
Phản-ứng phụ nghiêm-trọng nhưng nguy-hiếm là chứng “lactic acidosis” gây mỏi mệt, đau cơ bắp, chóng mặt , xây xẩm và thường xẩy ra khi uống rươu hay chức năng của thận bị xáo-trộn
Alpha-glucosidase inhibitor
Thuốc thuộc loại này gồm có acarbose (Precose) và miglitol (Glyset)
Loai thuốc này ngăn chặn không cho các enzyme trong hệ-thống tiêu-hóa làm vỡ các carbohydrate như vậy đưòng được hấp-thu vào máu chậm hơn nên mức đường trong máu không tăng đươc nhanh ngay sau bữa ăn như vẫn thông thuởng xẩy ra
Loại thuốc này an-toàn và hiệu nghiệm nhưng vẫn có thể làm bụng phình hơi, tiêu chảy. Ngoài ra nếu dùng với liều lương cao, loại thuốc này có thể làm hại gan
Thiazolidinedlone
Thuốc thuộc loại này gồm có rosiglitazone (Avandia) và ploglitazone hydrochloride (Actos)
Loại thuốc này tăng sự nhạy cảm của các mô với insulin và giữ cho gan không sản-xuất quá nhiều glucoz
Tác-dụng phụ gồm có xưng nề, lên cân và mệt mỏi . Loại thuốc này có thể hại gan nên trong năm đầu sử-dụng bệnh-nhân phải đươc thử máu 2 tháng một lần và bệnh-nhân phải báo ngay cho bác-sĩ khi có triệu-hứng đau gan như buồn nôn, oí mửa, đau bụng,mất ăn,nước tiểu đen, da vàng , mắt vàng..
Amylin mimetics
Thuốc thuộc loaị này là pramlintide (Symlin)
Loại thuốc này làm thức ăn di-chuyển chậm lai qua dạ dày sau khi ăn và như vậy gây ảnh-hưởng lên tốc-độ xâm-nhập của glucoz vào trong máu.
Loại thuốc này dùng cho những bệnh-nhân phải chích insulin nhưng không đạt được mức đường trong máu như mong muốn
Incretin mimetics
Thuốc thuộc loại này là exenatide (Byetta)
Loại thuốc này giúp điều-chỉnh mức glucoz khi đói và sau bữa ăn.
Loại thuốc này đươc dùng kết -hơp với metformin hay với hỗn-hop metformin và sulfonylurea
DPP-4 inhibitor
Thuốc thuộc loại này là sitagliptin phosphate (Januvia)
Loại thuốc này ngăn-chặn không cho enzyme dipepticyl peptidase 4 hay DPP-4 phá vỡ các protein kích-thích sự phóng-thích insulin
Phản-ứng phụ gồm có nhiễm khuẩn đường hô-hấp, đau cuống hong và tiêu chẩy
Thuốc kết-hơp.
Hai hay ba loại thuốc nói trên có thể kết-hơp với nhau để kiềm-chế bệnh tiểu đường
Insulin
Một số bệnh-nhân phải dùng insulin mỗi ngày vì tụy tạng không có khả-năng sản-xuất. Insulin không uống được vì khi vào da dày insulin sẽ bi các enzyme phá vỡ nên trở thành vô-hiệu. Vì vây bênh-nhân thường phải tự chích lấy insulin. Hiện nay đã có loaị insulin hít vào (inhaled insulin Exubera)
Insulin thường dùng là insulin người đươc tổng-hợp trong phòng thí-nghiệm như lispro (Humalog), aspart(NovoLog),glargine(Lantus) va glulisine(Aprida).
PHÒNG BỆNH
Nếp sống lành mạnh có thể giúp phòng ngừa bệnh tiểu đường loại 2, ngay cả khi trong gia đinh có “dòng máu” bị bệnhnày. Dù môt người đã mắc bệnh tiểu đường loại 2 rồi thì nếp sống lành manh cũng vẫn có thể giúp người ấy tránh khỏi các biến-chứng tai-hại của căn bệnh.
Một nếp sống lành mạnh đòi hỏi chúng ta phải tuân theo một số lựa chọn sau đây
Ăn những thức ăn lành mạnh
Nên chọn những thức ăn ít chất béo và ít calori. Chủ yếu nên ăn nhiều trái cây rau và ngũ cốc nguyên hạt.
Vân-đông nhiều
Tập thể-dục tối thiểu 30 phút mỗi ngày. Nếu không thể tập luôn một lúc thì có thể tập mỗi lúc một ít rải đều trong ngày
Giảm bớt sức cân nặng dư thừa
Đối với một người béo mập thì giảm đươc 10 pound cũng đã có thể giảm rủi ro bị bệnh tiểu đường. Muốn giữ cho sức cân năng vừa phải thì phải cố gắng duy trì lâu dài thói quen tốt về ăn uống và thể dục
Uống thuốc.(nếu cần)
Đôi khi có thể uống những thuốc như metformin (Glucophage) và rosiglitazone (Avandia) để giảm rủi ro bi bệnh tiểu đường loaị 2
TỰ CHĂM SÓC
Người bị bệnh tiểu đường loại 2 phải tuân theo những chỉ dẫn của bác-sĩ trị-liệu và chuyên-viên về dinh dưỡng. Dưới đây là những điều căn bản cần theo
Quyết-tâm quản-lý bệnh cho tốt
Tìm hiểu về bệnh tiểu đường loại 2. Theo dõi mức glucoz-trong máu đều đặn-
Ăn uống lành mạnh- Tập thể-dục- Giữ cho sức cân năng vừa phải
Khám sức khoẻ hàng năm
Khám bệnh tổng quát mỗi năm để xem bệnh tiểu đường có biến chứng hay không và kiểm tra về tim mạch và thận
Khám mắt hàng năm
Cho bác- sĩ nhãn-khoa biết là bị bệnh tiểu đường để khám võng mac và kiểm-tra về bệnh đục thuỷ tinh thể và bệnh tăng áp nhãn.
Giữ gìn răng và lợi cho tốt
Lợi của người bị bệnh tiểu đưòng dễ bị nhiễm khuẩn. Đánh răng và chà kẽ răng ít nhất hai lần một ngày. Đi nha-sĩ làm sạch răng hai lần một năm. Khám nha-sĩ ngay khi lợi bị chảy máu hay xưng đỏ.
Chủng ngừa đúng kỳ hạn–
Bệnh tiểu đuờng làm suy yếu hệ- thống miễn-dịch nên dễ mắc bệnh cảm cúm, và viêm phổi . Do đó cần yêu cầu bác sĩ cho chủng ngừa dich cúm hàng năm, cũng như chích ngừa viêm phổi, viêm gan B
Chăm sóc bàn chân.
Bệnh tiểu đường có thể làm hư hại các dây thần kinh ở chân làm cho mất cảm giác bị đau. Vì thế người bị bệnh này có khi không hay mình bị vết thương nơi bàn chân Rồi vì bệnh tiểu đường làm giảm máu xuống bàn chân nên các vết thương ấy lâu khỏi và có khi trở thành ung nhọt. Nếu không chữa trị, bàn chân rồi ống chân có thể phải cắt bỏ. Do dó, hàng ngày phải kiểm tra bàn chân xem có bị mụn nước, vết sướt, vết thấm tím, nứt da, tróc da, đỏ hay xưng hay không.
Rửa bàn chân với nước ấm mỗi ngày, cọ kẽ các ngón chân. Lau khô và bôi kem mịn da.
Khi cắt móng chân cẩn thận đừng làm tổn thương đến da xung quanh. Đừng bao giờ tự cắt các chai chân
Không bao giờ đi chân đất. Phải chọn giầy đi cho thoải mái không làm bàn chân khó chịu.
Không hút thuốc
Rủi ro bị chết vì bệnh tim mach và đột-quỵ của người bị bệnh tiểu đường nghiền
thuốc gấp ba lần so với người không hút. Hút thuốc cũng còn tăng rủi ro bị tổn thương dây thần kinh và thận
Không uống rượu
Rượu ngăn cản gan không cho phóng thích glucoz nên lương đường trong máu có thể xuống quá thấp. Nếu có uống rươu thì nên uống vừa phải và vào lúc đã ăn no.
Uống aspirin mỗi ngày
Rủi ro bị trụy tim của ngưòi trên 40 tuổi giảm nếu uống aspirin mỗi ngày.
Tuy nhiên phải cẩn thận vì aspirin có thể làm bao tử chảy máu hay lở loét.
Theo dõi áp-huyết
Người bị bệnh tiểu đường có rủi- ro bị cao-huyết-áp gấp hai lần người không có bệnh này. Có cả hai bệnh tiểu đường và cao huyết áp thì rất nguy hiểm vì mạch máu sẽ bị tổn hại, rủi ro bị trụy tim và đột quỵ sẽ tăng.
Ăn uống lành mạnh và tập thể dục đều đặn có thể làm giảm huyết-áp . Nếu thay đổi nếp sống không đủ thì phải uống thêm thuốc như angiotensin-converting enzyme (ACE) inhibitor. Đối với người bị bệnh tiểu đường áp-huyết phải dưới mức 130/80 milli-mét thủy-ngân
Theo dõi cholesterol
Bất cứ ai nếu có mức cholesterol và triglyceride không tốt đều có nguy-cơ bị bệnh tim mạch. Tuy nhiên đối với người bị bệnh tiểu đường thì nguy hại còn cao hơn. Người bị bệnh tiểu đường loại 2 thuờng có mức triglyceride cao và mức cholesterol tốt (high density lipoprotein- HDL) thấp. Các hạt cholesterol xấu ( low density lipoprotein-LDL) thưòng ra nhỏ hơn và nặng hơn nên có nhiều khuynh-hướng làm nghẽn tắc mạch máu
Mục- tiêu phải đạt là:
LDL duới 100 milli-gam mỗi dêci-lít (mg/dL)- dưới 70mg/dL nếu có những yếu tố rủi ro bị bệnh tim khác
HDL bằng hay trên 60 mg/dL
Triglyceride dưới 150 mg/dL
Máu được hút từ tĩnh mạch cánh tay rồi cho vào ống gởi tới phòng thí nghiệm
Tránh căng thẳng tâm-thần
Nếu để cho căng-thẳng thần- kinh chi-phối thì khó có thể tự chăm sóc sức khoẻ cho mình và quản-lý tốt bệnh tiểu-đường. Vả lai tình-trạng căng thẳng tinh-thần có thể làm đưòng trong máu tăng cho dù người bệnh vẫn theo đúng chế độ ăn uống và uống thuốc đều.
Để tránh căng thẳng tinh-thần nên tập yoga, ngồi thiền, tập tai chi hay hít thở sâu và mạnh.
Tai chi
KẾT LUẬN
Bệnh tiểu đường là môt bệnh nguy-hiểm nhưng có thể kiểm-soát đươc,
Nếu quyết chí làm những điều phải làm bạn sẽ có thể vẫn tiếp có một đời sống vui vẻ.
CHÚ THÍCH
(*) Có hai loại bệnh tiểu đưòng
Bệnh tiểu-đường loại 1 còn gọi là “juvenile diabetes” do cơ-thể tự- huỷ-diệt các tế-bào tụy-tạng sản-xuất ra insulin
Bệnh tiểu-đường loại 2, thông thuờng nhất, do nguyên-nhân mập phì ,chế-độ ăn uống không tốt, và thiếu vận-động
Total views : 17108094
- English