Người Nhật Tái Thiết Cuộc Sống Theo Tinh Thần Phật Giáo

1. Tinh thần không sợ hãi

Lo sợ trong thiên tai, tai nạn, bệnh tật và cái chết sẽ làm cho tâm chúng ta nặng trĩu và mỏi mệt. Khi một quốc gia bị thiên tai hủy hoại thì nỗi sợ hãi sẽ làm cho đất nước và xã hội tê liệt hoàn toàn. Ta phải trỗi dậy nguồn năng lực hùng dũng mà theo đức Phật, nó là một trong những đức tính rất quan trọng mà tất cả con người cần phải có. Đó là bản lĩnh, là năng lực vượt qua, là tiềm năng vươn lên, và khuynh hướng đi tới bằng những hành động thiết thực, gấp nhiều lần so với những hành động và nỗ lực bình thường. Muốn như thế thì ta cần phải có niềm hy vọng trên nền tảng của tự tin và nỗ lực nhân quả. Hy vọng mà không có nỗ lực nhân quả thì lại càng thất vọng hơn. Điều đó đã được đức Phật cảnh báo chúng ta, “Cầu bất đắc khổ”. Chúng ta phải tự tin, sự tự tin phải được thiết lập bằng những bước đi nhanh, duyên để có được quả, mà duyên là yếu tố quyết định.

Các nạn nhân sóng thần và động đất ở Nhật hoàn toàn không sợ bị hôi của. Hầu như không có bất kỳ báo cáo hôi của nào diễn ra trong mười sáu ngày qua tại nước này. Cũng có thể một phần họ là những người giàu có, nhưng không có nghĩa trên một quốc gia tiên tiến và phát triển thứ nhì về kinh tế thế giới lại không có người nghèo. Nạn tự tử ở tuổi già Nhật Bản hiện đứng đầu toàn cầu vì khi họ về hưu, đối diện với những nỗi cô đơn, bị con cái bỏ rơi, không đủ tiền trả cho các dịch vụ y tế và những căng thẳng trong đời sống xã hội làm cho họ phải đối diện với rất nhiều thách đố. Cái nghèo vẫn tồn tại khắp mọi nơi.

San Francisco của Hoa Kỳ là một trong những thành phố giàu nhất thế giới. Nhưng thành phố này cũng là nơi có nhiều kẻ ăn xin nhất thế giới. Chỗ nào huy hoàng nhất cũng có những phương diện tiêu cực, cảnh khốn khó vẫn luôn bám theo như bóng không rời hình. Khoảng cách giàu nghèo trên các quốc gia đang phát triển là rất lớn. Trung Quốc và Ấn Độ là một điển hình. Đến Ấn Độ, bên cạnh những tòa cao ốc tại Bombay, thủ phủ kinh tế lớn, là một làng ổ chuột cực kỳ lớn. Hãy xem bộ phim “Tỷ phú ổ chuột” sẽ thấy rõ đời sống ổ chuột của người nghèo và những kẻ cùng đinh chiếm 50% dân số, đến nay vẫn còn y nguyên. Đó không phải là cảnh dựng mới mà là đời sống thật trong lòng thủ đô Bombay.

Trong nỗi khổ niềm đau, người Việt Nam có câu: “Bần cùng sinh đạo tặc”, quá nghèo khiến con người dễ sinh lòng tham gom góp về phía mình. Người Nhật Bản với dân tộc tính của họ hầu như không hề có sự kiện hôi của, cho nên nỗi sợ mất tài sản trong cơn nguy biến không có mặt. Bù vào đó, toàn dân Nhật Bản đang nỗ lực chung vai gánh vác, góp phần tạo sự phục hồi cho những người bất hạnh. Chỉ bốn năm ngày sau khi các lò phản ứng hạt nhân rò rỉ, nổ, vài chục công nhân cho đến vài trăm công nhân đã quay lại nơi làm việc của mình bất chấp tính mạng. Họ góp phần làm cho mức độ rò rỉ đó không lan rộng. Nhờ nghĩa cử không sợ hãi, hay còn gọi là vô úy, vốn được xem như một đức tính của các bậc giác ngộ, đã giúp sự rò rỉ hạt nhân không ảnh hưởng đến phần đông mạng sống. Cũng từ những nỗ lực này mà người dân Nhật Bản có thể tuyên bố với thế giới rằng, khủng hoảng hạt nhân ảnh hưởng từ cơn động đất và sóng thần được xem như gần đến hồi kết thúc.

2. Tinh thần trách nhiệm

Để tái thiết một quốc gia từ thiên tai thì trách nhiệm của những người cầm cân nảy mực đóng vai trò chủ chốt. Trách nhiệm của các cơ quan tổ chức, các đoàn thể xã hội, tôn giáo, dân sự cũng không kém phần, quan trọng hơn nữa là trách nhiệm của các phương tiện truyền thông đưa tin, công bố, kêu gọi, tán dương nghĩa cử cao thượng, hỗ trợ một cách trực tiếp hay gián tiếp cho đất nước, cộng đồng và các nạn nhân nói chung.

Hơn hai tuần qua, trên chính trường Nhật Bản không hề xuất hiện sự đổ lỗi, truy cứu trách nhiệm cho nhau. Các đảng phái bị rạn nứt trong năm năm qua với sự lên ngôi giáng chức của năm vị lãnh tụ, đẩy nền chính trị nước này rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng. Ấy thế mà trong thiên tai lại không có sự kết tội nhau; hoặc tình trạng “Thừa nước đục thả câu”, nhân cơ hội để tấn công lật đổ chính phủ và phe phái mà mình không có thiện cảm. Chính phủ của họ và tất cả những người tham chính đều thừa nhận nước Nhật Bản vì thiếu sự tiên liệu và kế hoạch phòng chống nên dẫn đến thảm họa thiên tai lớn nhất trong lịch sử nước này. Ngoài ra họ còn thừa nhận cơ chế quản lý thiên tai của họ chưa có hiệu quả như mong đợi.

Nếu thiên tai đó diễn ra ở những nước nghèo thì mức độ tổn hại ảnh hưởng đến mạng sống của người dân có lẽ còn nhiều hơn thế. Một nước có trình độ khoa học kỹ thuật công nghệ cao khắc phục được hậu quả một cách nhanh chóng, chẳng hạn con đường cao tốc được phục hồi trong vòng sáu ngày, tái thiết Kobe trong ba năm, và nỗ lực tái thiết các thành phố thuộc vùng Đông Bắc trong vòng năm năm là những việc mà hiếm quốc gia nào làm được. Ấy thế mà họ vẫn thừa nhận do vì thiếu sự tiên liệu và quản lý tài tình về thiên tai.

Thừa nhận yếu kém và sai lầm là một trong những phương pháp giải quyết vấn đề được đức Phật nêu ra trong kinh Tứ Diệu Đế. Nếu không nhìn thấy được mặt mũi của bế tắc thì ta không thể nào tìm ra được giải pháp. Trong tương lai gần thì cả chính phủ nước Nhật sẽ phải ngồi lại để tìm ra những giải pháp mang tính cơ cấu, giảm thiểu tối đa các lỗi hệ thống về thiên văn, quản lý thiên tai và về cơ chế quản lý đất nước; để làm cho mối nợ quốc tế khoảng 5000 tỷ đô la không đến mức đe dọa sự phục hồi tại các thành phố bị thiên tai này. Ít nhất mất khoảng 300 tỷ đô la cần thiết sử dụng trong thời gian đầu tái thiết đất nước. Chúng ta tin chắc họ sẽ vượt qua vì tính trách nhiệm của họ rất cao.

3. Tinh thần quyết tâm tái thiết đất nước

Người Nhật khi mới đi học đã nhận được sự giáo dục phải có tinh thần quyết tâm. Vì sống trên mảnh đất nhiều thiên tai nên lòng quyết tâm là chìa khóa quan trọng để tái thiết sau những lần bị hủy hoại. Nếu chúng ta thiếu bản lĩnh thì lần đầu khó khăn ta có thể vượt qua, lần hai ta có thể gượng gạo, lần thứ ba bắt đầu thoái chí, lần thứ tư nản lòng, lần thứ năm bỏ cuộc, lần thứ sáu “Đào tẩu vi thượng sách”. Cứ mỗi lần bất hạnh thì tinh thần đối diện với cái khó và nỗ lực vượt khó gần như giảm đáng kể. Người Nhật Bản đã quen với tinh thần gian khó và khắc phục. Chúng tôi đoán, chính phủ Nhật sẽ dùng những thảm họa để định hình lại chính mình và xã hội.

Sáng nay tại chùa Phổ Quang, hòa thượng Yoshimizu khi phát biểu báo cáo tình hình sau động đất đã nhấn mạnh: “Nhật Bản là số phận của chúng tôi, thiên tai là số phận của chúng tôi, chúng tôi được giáo dục để làm quen, để vượt qua và vươn lên chính mình. Các bạn Việt Nam hãy an tâm”. Động cơ và sự quyết tâm như thế sẽ giúp chúng ta vượt qua những thảm họa. Nếu có nghệ thuật và có tầm nhìn xa rộng, trong những đống hoang tàn và đổ nát, ta có thể tái thiết một thành phố mới thân thiện với môi trường mà trong cơ chế cũ, quy hoạch cũ gần như nó bị rối loạn. Điều chỉnh quy hoạch để làm mới tốn kém rất nhiều tiền. Quy hoạch mới thân thiện với môi trường sẽ giúp cho tình trạng tổn thất đến mạng sống con người và tài sản được giảm thiểu hơn. Họ sẽ xây dựng bằng những chất liệu và công nghệ mới có thể kháng cự các cơn động đất mạnh.

Bồ tát Long Thọ phát biểu trong Trung Quán Luận “Dĩ hữu không nghĩa cố. Nhất thiết pháp đắc hành”. Do vì có tính chất không thực thể trong mọi sự vật hiện tượng mà các sự vật hiện tượng được thành tựu và phát triển. Đó là nguyên lý tích cực của vô thường và hủy diệt. Phần lớn chúng ta chỉ nhìn thấy mặt tiêu cực của vô thường, tang tóc, tổn thất, hư hao, hoại diệt. Nếu không có mùa Thu rụng lá, mùa Đông lạnh lẽo thì không có mùa Xuân đâm chồi nảy lộc. Phải nhìn thấy phương diện tích cực từ những đổ nát theo quy trình sanh lão bệnh tử, thành trụ hoại không, hay sanh trụ dị diệt. Đạo Phật dạy chúng ta có cái nhìn rất tích cực từ những bất hạnh và sử dụng dữ liệu bất hạnh này để vươn lên làm mới. Nhân dân Việt Nam có lẽ ảnh hưởng từ Phật giáo nên có những câu khích lệ rất hay “Có tật có tài”, dùng cái tài để khắc phục cái tật.

Nhà bác học vật lý Stephen Hawking khi làm luận án tiến sĩ đã trở thành bại sụi, mất khả năng nói, phải di chuyển trên chiếc xe lăn. Tự ông tìm tòi cách thức truyền đạt kiến thức bằng máy nói do chính mình khám phá. Ông cũng là người lật lại rất nhiều định lý, định luật cũ của các khoa học gia trước đây, điều chỉnh lại định luật “Bảo toàn năng lượng” cùng nhiều định lý và thiên văn. Đó là những đóng góp cực kỳ to lớn từ nhà bác học thiên tài. Hiếm có một nhân cách vĩ đại thứ hai như ông. Phần lớn chúng ta gặp hoàn cảnh tai nạn bất hạnh như ông thường kêu khóc thậm chí đòi tự tử chết. Hawking vẫn giữ lập trường ý chí, học đến nơi đến chốn và trở thành nhà khoa học lỗi lạc của thế giới.

Nhật Bản đang trong quá trình thúc đẩy các sáng tạo, phát minh về khoa học và công nghệ để đất nước họ sớm được phục hồi. Sau thế chiến thứ hai, họ đã làm được việc ấy.

4. Tinh thần đoàn kết mọi giới

Người Nhật, chính trị Nhật và mọi thành phần Nhật trong giai đoạn này đang xóa đi những bất đồng để đối mặt và giải quyết các thách thức do thiên tai tạo ra. Trong năm năm qua, Nhật Bản đã thay đổi năm nhà lãnh đạo chính trị. Hiếm có quốc gia nào trong thời gian ngắn lại bị khủng hoảng chính trị nhiều như thế, trong khi Thái Lan chỉ đổi ba bốn vị là nhiều. Mấy ngày qua, thủ tướng Nhật cũng đã thành công trong việc thuyết phục các đảng đối lập thông qua luật cải cách, vốn đã bị trì hoãn vài năm để có thể khắc phục những hậu quả tổn thất về kinh tế và thiên tai. Đó là dấu hiệu đáng mừng đem đến niềm hy vọng đất nước này sẽ được phục hồi. Trên cơ sở đó, họ sẽ phải nỗ lực giải quyết số nợ 5000 tỷ đô la, gấp hai lần tổng sản phẩm quốc nội, bên cạnh phải đầu tư tối thiểu gần 300 tỷ đô la cho việc tái thiết các thành phố bị phá hủy. Dĩ nhiên không còn cách nào khác là chính phủ Nhật phải vận động các thành phần kinh tế trong xã hội hoan hỷ đóng thuế cao hơn, chia sẻ tài sản cho những kẻ bất hạnh hơn. Do đó họ cần thông qua một ngân sách vài trăm tỷ đô. Đóng thuế cao trong giai đoạn thiên tai là điều rất cần thiết, tuy nhiên tất cả nạn nhân của thiên tai đều được miễn thuế.

Trong thời gian qua, nếu theo dõi báo đài, chúng ta thấy người Nhật rất có ý thức giảm tối đa việc đi du lịch toàn cầu. Báo chí Việt Nam mới đưa tin sáng qua rằng du lịch từ Nhật giảm đáng kể, khoảng 90%. Rất nhiều công ty Nhật đã tình nguyện cắt đi những khoản chi tiêu. Bên cạnh đó, chính quyền vận động họ cắt những khoản quỹ công, đầu tư công, hỗ trợ công ở nhiều thành phố thanh bình để đầu tư cho việc tái thiết các khu vực thiên tai. Đó là sự cân bằng giúp cho xã hội sớm trở lại bình thường.

Nếu không có cái nhìn duyên khởi, cắt chỗ này, giảm chỗ kia để tăng chỗ quá hụt thì ta khó khắc phục hậu quả ở nơi diễn ra bất hạnh. Đó là một bài toán mà chỉ cần đầu tư suy nghĩ, chúng ta sẽ có đáp án rất xứng đáng. Cho nên trong hoàn cảnh đất nước khó khăn mà tăng thuế thì ai cũng méo mặt, nhưng nếu nghĩ đó là cơ hội làm từ thiện cho người khác thông qua chế độ an sinh của một quốc gia thì chúng ta sẽ sẵn sàng hoan hỷ và phát tâm. Chính sách thuế của các quốc gia tiên tiến đều rất công bằng, minh bạch. Ai sống độc thân có thể chịu thuế từ 45-60% lợi tức đạt được, còn người có gia đình chịu thuế ít hơn. Nếu không có những cân bằng như thế thì xã hội sẽ không phát triển được. Mỗi công dân ở những nước tiên tiến, dù không ai trong họ tộc mình đi học nhưng vẫn phải đóng thuế cho giáo dục, cụ thể cho các trường học nằm trong khu vực của mình, nhằm đề cao dân trí và đầu tư dân trí, trên cơ sở đó phát triển trình độ khoa học kỹ thuật. Đó là mối quan tâm hàng đầu của những nước tiến bộ.

5. Tinh thần không mặc cảm, không tự ái

Trong thời gian qua thì thị trưởng của những thành phố bị động đất và sóng thần đã kêu gọi trên các phương tiện truyền thông đến thế giới rằng họ đang cần các bàn tay từ thiện cùng tấm lòng nhân ái thể hiện qua tịnh tài, tịnh vật của bạn bè khắp năm châu bốn biển. Họ hoan hỷ tiếp nhận thông qua con đường của đại sứ quán, tổng lãnh sự, các đại diện cao cấp của chính phủ họ trên các quốc gia khác nhau.

Nếu so sánh Nhật Bản và Ấn Độ thì người dân Ấn Độ rất đáng tội nghiệp. Trải qua cơn sóng thần Nam Á và Đông Nam Á mấy năm trước, Ấn Độ lại là nước nghèo hơn Nhật Bản bất hạnh lại lớn hơn, cái chết nhiều hơn, ấy thế mà Ấn Độ lại tuyên bố với thế giới rằng “Chúng tôi không cần viện trợ, chúng tôi đủ sức lo cho người dân của mình”, tuy nhiên trên thực tế họ làm không nổi vì nợ nần chồng chất, kinh tế ì ạch. Chỉ vì tự ái dân tộc mà họ không muốn tiếp nhận của ai. Trong khi đó Nhật Bản khác hoàn toàn.

Giữa Nhật Bản và Trung Quốc có chiến tranh lạnh, Nhật Bản và Nga cũng có chiến tranh lạnh từ chiến tranh trong quá khứ. Họ đã từng căng thẳng với nhau trong nhiều năm qua vì tranh chấp các đảo và biên giới. Ấy thế mà, Nhật Bản cũng đã cám ơn Trung Quốc và Nga, còn kêu gọi Trung Quốc và Nga hỗ trợ giúp đỡ trong giai đoạn cần thiết này.

Cơn bão Katrina của Hoa Kỳ cách đây vài năm không đến nỗi. Sự tổn thất kinh tế của cư dân Lusianna không nhiều như Nhật Bản, ấy thế mà chính phủ Hoa Kỳ đã tuyên bố bang Lusianna trong tình trạng khẩn cấp và rất cần viện trợ của toàn cầu. Hai quốc gia tiên tiến nhất thế giới đã không hề mặc cảm trước số phận và những nỗi bất hạnh mà cư dân của họ đang gánh chịu. Họ cũng đã vô cùng xúc động trước lòng tốt của quốc tế dành cho đất nước và dân tộc họ.

Sáng nay, sau khi xong buổi lễ, báo Pháp Luật nhờ chúng tôi sắp xếp một cuộc phỏng vấn với Hòa thượng Yoshimizu. Hòa thượng chia sẻ: “Tôi muốn khóc trong lòng khi nhìn thấy thanh niên, Phật tử, những người ở những quốc gia rất nghèo như Việt Nam cầm trên tay với sự trân trọng các tấm bảng thể hiện mối quan tâm bằng tịnh tài cho đất nước của chúng tôi. Không gì xúc động hơn, tôi muốn nói cảm ơn các bạn. Chúng tôi sẽ nỗ lực để đưa đất nước của chúng tôi sớm vượt qua cơn bất hạnh này”. Phần lớn người Nhật đều sẵn sàng tiếp nhận viện trợ dù bất kỳ của ai trong lúc họ đang gặp hoạn nạn. Tự ái sai lầm là một sự tự sát. Đang lúc chúng ta khổ, chúng ta cần sự trợ giúp để vượt qua. Thuận duyên là một nghệ thuật để vượt lên, để tạo phước báu và sống hạnh phúc. Khi chúng ta bình an hạnh phúc thì chúng ta lại giúp cho những thành phần cơ nhỡ hơn. Đó là quy luật bù trừ thể hiện tình người.

Nước Nhật Bản trong giai đoạn hiện đại hóa như là một xã hội khép kín. Tinh thần dân tộc của họ rất cao, tự ái rất lớn, nhưng trong bất hạnh, họ mở cửa xã hội khép kín từ nhiều năm để đón nhận tấm lòng của thế giới dành cho họ. Đó là cách thức điều chỉnh hành động mới để đưa đất nước từ cơn đổ nát đi lên. Trong tương lai có thể họ sẽ khích lệ lao động nhập cư để góp phần phục hồi nền kinh tế bị khủng hoảng. Chắc chắn Nhật Bản sẽ phải nhờ Hoa Kỳ, thông qua đó nhờ nhóm G7 hỗ trợ kinh tế giúp họ khắc phục hậu quả. Họ sẽ tăng cường hợp tác kinh tế và chính trị quốc tế thông qua G7 nhằm đưa đất nước sớm được phục hồi. Tự ái cá nhân của các nhà lãnh đạo sẽ càng làm cho đất nước chìm sâu trong khổ đau. Bế quan tỏa cảng là một sai lầm về chính sách, “Ngăn sông cấm chợ” cũng là một sai lầm rất nghiêm trọng. Bất cứ quốc gia nào làm như thế đồng nghĩa với việc đẩy đất nước vào ngõ lạc hậu và bất hạnh.

Tóm lại, năm tinh thần Nhật Bản vừa nêu bên cạnh những cách thức góp phần làm vơi đi nỗi đau sẽ là các cộng nghiệp và cũng hình thành nên dân tộc tính của người dân xứ anh đào. Nếu tất cả chúng ta có tinh thần tương tự hoặc hơn thế thì nỗi bất hạnh dù lớn như Tu Di cũng được chúng ta vượt qua như một hạt cát. Những nỗi khổ niềm đau dài đăng đẳng như dãy trường thành, chúng ta vẫn có thể khắc phục thành công và xem nó chỉ như một khoảng cách nhỏ. Vấn đề là thái độ để tạo ra các khái niệm và từ đó ta có được lối sống thích hợp. Người năng động, tích cực, có chánh kiến, có nỗ lực, có kiên nhẫn, có trí tuệ, có lòng từ bi chia sẻ theo lời Phật dạy có thể tự giúp mình và góp phần mang lại hạnh phúc cho cuộc đời.

TT. Thích Nhật Từ

http://www.daophatngaynay.com